BIOLOGIA
Ryby w wyniku ciągle zmieniających się warunków jakie panują na Ziemi wykształciły wiele przystosowań. Należy pamiętać że ryby żyją na naszej planecie o wiele dłużej niż my – ludzie. Istnienie ryb to ponad 400 milionów lat, a człowiek pojawił się zaledwie 2 miliony lat temu. W tym czasie różne gatunki ryb przystosowały się do życia w płytkich wysychających sadzawkach, ale także w głębiach oceanów, w wodzie o minusowej temperaturze oraz w wodach tropikalnych. Zamieszkują rwące potoki i spokojne wody jezior. Aby była możliwość przetrwania poszczególnych gatunków ryb (a, pamiętajmy, że ryby są najliczniejszą grupą kręgowców) ryby muszą przystąpić do rozrodu. Wyróżniamy ryby żyworodne – do tej grupy należy niewiele gatunków np. niektóre rekiny a z naszych przedstawicieli ichtiofauny to węgorzyca (nie mylcie z węgorzem – to zupełnie inna ryba). Drugą grupą są ryby jajożyworodne – kto miał w domu akwarium ten zapewne zna rybę o wdzięcznej nazwie pawie oczko (gupik) – to właśnie przedstawiciel tej grupy. Najliczniejszą jednak grupą rozrodczą są ryby jajorodne (składające ikrę w środowisku wodnym). Jak wspomniano wcześniej w zależności od miejsc, gdzie żyją ryby wyróżniono kilka rozrodczych grup ekologicznych ze względu na miejsce i sposób składania ikry.
Są to ryby:
1. Litofilne
Ryby z tej grupy składają ikrę na twardym, piaszczysto-kamienistym podłożu, w miejscach płytkich o dobrze natlenionej i czystej wodzie. Do tej grupy należą pstrągi, a także łososie i trocie, które migrują wiele kilometrów z morza do rzek na tarło. Samice dzięki silnej części ogonowej potrafią wykopać dołek w żwirze do którego składają ikrę, w tym czasie samiec ją zapładnia.
Dzięki takiej strategii ikra jest chroniona przez warstwę żwiru, a kiedy po 3 miesiącach inkubacji następuje wylęganie się ryb młode osobniki przeciskają się między kamieniami i wychodzą na zewnątrz.
Ryby należące do tej grupy składają ikrę na podłożu piaszczystym lub żwirowym. Otoczki jaj są wyposażone w lepkie wyrostki, którymi przyklejają się do podłoża. Do tej grupy zaliczają się m.in. kiełb i śliz. To grupa ryb, które przebywają głownie w rzekach, ikra nie jest przysypywana, ale bardzo często utyka pomiędzy większymi frakcjami kamieni i żwiru.
2. Psammofilne
3. Fitofilne
Ryby fitofilne składają ikrę na roślinności podwodnej i zalanych łąkach. Jaja tych ryb mają kleistą otoczkę, dzięki czemu mogą przyklejać się do roślin. Do tej grupy należą płoć, lin, wzdręga, szczupak, karp. To najliczniejsza grupa ryb z tarła wiosennego. Tarło ma zazwyczaj masowy charakter, ryby ocierają się o siebie (stąd nazwa tarło) i rozrzucają na roślinności duże porcje ikry. Choć ryby nie opiekują się pojedynczymi ziarnami ikry, to składanie jej w dużej ilości w różnych miejscach jest także swoistą formą zabezpieczania jej przetrwania.
Ikra tej grupy ryb rozwija się pływając w toni wody. Do ryb pelagofilnych zalicza się prawie wszystkie gatunki morskie i nieliczne słodkowodne. Przedstawicielami tej grupy są np. dorsz lub stynka. W odróżnieniu od powyżej opisanych metod inkubacji ikra nie przyczepia się do „substratu” ale dzięki neutralnej pływalności unosi się w wodzie na określonej głębokości. Dzieje się tak dzięki odpowiedniemu zasoleniu wody i zawartości kropelek tłuszczu w samym jaju (ziarenku ikry).
4. Pelagofilne
5. Ostrakofilne
Jedynym przedstawicielem tej grupy ryb jest chroniony gatunek – różanka. Samice składają ziarenka ikry do małży, która przez cały okres inkubacji jest chroniona przez grubą skorupę. Przepływająca przez małże woda zapewnia rozwijającej się ikrze optymalne warunki tlenowe. Wylęgające się młode różanki wypływają z małży i podejmują pobieranie pokarmu.
Zaliczamy do tej grupy ryby ochraniające ikrę – składające ikrę do gniazd. Rodzice pilnują ikry, a niektórzy opiekują się również potomstwem. W wodach Polski grupę tą reprezentuje między innymi ciernik, który przed okresem składania ikry buduje gniazdo z fragmentów roślin i piasku. W tym przypadku robi to samiec, który dzięki specjalnej wydzielinie jest wstanie skleić elementy „domku”, do którego zwabia samicę. Samica przez niewielki otwór w domku wpływa, składa ikrę, a następnie samiec wciska się do swojej budowli i ją zapładnia. Tak dzieje się kilka razy, samice odpływają a o bezpieczeństwo dba samiec ciernika. Ciekawostką jest fakt zmiany barwy u samców przed tarłem – wybarwiają się w jaskrawo-czerwone kolory, czym wabią swoje partnerki.
6. Ryby budujące gniazda
Obecnie ze względu na postępującą dużą eksploatację oraz pogarszające się warunki środowiska (zanik tarlisk) w wielu przypadkach ryb licznie poławianych lub zanikających prowadzi się sztuczny rozród ryb.
Sztuczny rozród polega na pozyskiwaniu od dojrzałych ryb ikry, która następnie jest polewana mleczem (tak nazywamy plemniki ryb). Do takiej mieszaniny dodaje się wody po to aby uaktywnić ruch plemników, co doprowadza do zapłodnienia jaj ryb. Należy pamiętać, że nawet kilkaset tysięcy ziaren ikry jest wstanie zapłodnić kilka kropel mleczu, ponieważ zagęszczenie plemników jest bardzo duże. Taką ikrę przenosi się do aparatów inkubacyjnych w wylęgarni ryb, gdzie jest przez cały czas obmywana przez przepływającą świeżą wodę. Kiedy rozwiną się wewnątrz ikry młode rybki, dzięki wytwarzanym enzymom wyklucia nadtrawiana jest wewnętrzna strona osłonki jajowej, pęka a młode ryby rozpoczynają kolejny etap życia. Początkowo są obarczone dużym woreczkiem żółtkowym, z którego czerpią energię, ale po jakimś czasie zanika, a młode ryby zaczynają żerować.
Zarybienia wykonuje się młodymi formami zwanymi wylęgiem lub podchowanymi – starszymi rybami nazywanymi narybkiem.
Zazwyczaj zarybienia realizuje się w miejscach, gdzie dochodzi do przełowienia ryb lub tam gdzie zwyczajnie z powodów zmian w środowisku nie przystępują do naturalnego tarła.
Wody
Zalew Szczeciński
Zalew Szczeciński jest najbardziej na południe wysuniętą zatoką Morza Bałtyckiego, od którego jest oddzielony wyspami Uznam i Wolin. Położony jest na terenie gmin: Goleniów, Stepnica, Międzyzdroje, Wolin, Nowe Warpno, Police oraz miasta Świnoujście. Zalew Szczeciński łączy się z morzem trzema cieśnami: Pianą, Świną, Głębokim Nurtem i Dziwną. Zalew zalicza się do morskich wód wewnętrznych. Jego powierzchnia wynosi 687 km², długość 55 km, szerokość 22 km, objętość 2,58 km3, średnia głębokość 3,8 m.
Jest akwenem charakteryzującym się zmiennymi warunkami hydrochemicznymi, wywoływanymi wzajemnym oddziaływaniem wód morskich i śródlądowych. Napływ wód z Bałtyku uzależniony jest od kierunku i szybkości wiatru, stanu morza, ciśnienia atmosferycznego i poziomu wody w zalewie. Wymiana wody odbywa się przeciętnie 6–7 razy w roku. Zasolenie w środkowej części zalewu waha się od 0,5‰ do 2‰.
Zalew Szczeciński składa się z dwóch części oddzielonych mieliznami: Zalewu Małego znajdującego się na terytorium Niemiec i Zalewu Wielkiego położonego na terytorium Polski. Wymiana wody w Zalewie Małym odbywa się z mniejszą intensywnością niż w Zalewie Wielkim, który charakteryzuje się dużą zmiennością zasolenia wód. Przez Zalew Wielki przebiega wytyczony pod koniec XIX w tor wodny o długości 20 km prowadzący ze Świnoujścia do Szczecina, który wywiera bardzo istotny wpływ na intensywność wymiany wód pomiędzy Zalewem Wielkim i Zatoką Pomorską. Przeciętne głębokości stale pogłębianego toru wynoszą około 10–11 m. W ostatnich latach przeprowadzono pogłębianie toru wodnego, dzięki czemu do Szczecina mogą wpływać statki o dużym zanurzeniu.
Głównym dopływem Zalewu Szczecińskiego jest Odra. Pozostałe znaczące dopływy to Gowienica, Piana, Świniec, Wkra, Wołczenica i Zarow.
Głównymi zatokami Zalewu Szczecińskiego są: Zatoka Nowowarpieńska, Zatoka Skoszewska i Roztoka Odrzańska do której uchodzi Odra. Pomniejsze zatoki to: Boleń, Diabły, Krzecki Zalew, Zatoka na Palach oraz Wielkomękowska Głębia.
Od Morza Bałtyckiego Zalew Szczeciński jest oddzielony przez wyspę Uznam, Wolin oraz kilkunastoma wyspami delty Świny. Ponadto Łysa Wyspa zamykająca jezioro Nowowarpieńskie oraz Wyspa Adamowa (Wichowska Kępa) na Roztoce Odrzańskiej, a także dwie sztuczne wyspy, usypane z urobku wybranego z dnia podczas prac pogłębiarskich: Chełminek i Wyspa Refulacyjna, obie położone nieopodal Trzebieży, u wylotu Roztoki Odrzańskiej.
W roku 2019 pojawiły się dwie dodatkowe wyspy usypane z materiału uzyskanego z pogłębiania toru wodnego Szczecin – Świnoujście Wyspa Śmięcka we wschodniej części Zalewu nieopodal wsi Czarnocin, która ma być wykorzystywana jako pole refulacyjne oraz Brysna położona na południe od wysp Karsibór i Wielki Krzek, która ma być przeznaczona na ptasi rezerwat.
Nad polskim brzegiem Zalewu Szczecińskiego położone są trzy porty morskie: Trzebież, Stepnica, Nowe Warpno, a w okolicznych sąsiednich akwenach (Świna, Wicko Wielkie, Dziwna, Odra) w Polsce znajduje się także 11 innych portów morskich. Nad niemieckim brzegiem porty morskie znajdują się w: Kamminke, Mönkebude, Ueckermünde. Pobliskie porty i przystanie znajdują się także na Usedomer See i w cieśninie Pianie.
Obszar Ochrony Ptaków Natura 2000 Zalew Szczeciński zajmuje powierzchnię 472 km2. Obejmuje on polską część Zalewu Szczecińskiego wraz z terenami doń przyległymi – lasami, łąkami, pastwiskami i gruntami ornymi.
Ostoja rozciąga się na teren Roztoki Odrzańskiej i Ujścia Odry Zachodniej w okolicach Polic, gdzie obejmuje wyspy: Karw Wielki, Długi Ostrów i Radzin. Poza wodami Zalewu w skład Ostoi wchodzą: Jezioro Nowowarpieńskie, łąki w okolicach Nowego Warpna i Warnołęki, pas przybrzeżny Puszczy Wkrzańskiej, Struskie Bagna na południe od Trzebieży oraz przyujściowy odcinek Odry wraz z kilkoma wyspami w powiecie polickim. W okolicach Wolina natomiast do akwenu przylegają rozległe pola uprawne oraz półwysep Rów, stanowiący część wyspy Wolin. Położony na wschodnim brzegu Zalewu Szczecińskiego Basen Czarnociński jest jednym z najbogatszych w torfowiska rejonów północno-zachodniej Polski. Teren ten położony jest na styku środowisk słodko- i słonowodnych i ma istotne znaczenie dla ryb występujących na tym obszarze. Leży on na szlaku wędrówek tarłowych wielu gatunków ryb. Badania archeologiczne wykazały występowanie i połowy co najmniej 20 gatunków przedstawicieli ichtiofauny już w czasach średniowiecza.
Według naukowców w okresie międzywojennym Zalew Szczeciński zamieszkiwały na stałe 22 gatunki ryb a 14 gatunków pojawiało się w połowach sporadycznie. W połowach dominowały płoć, węgorz i leszcz, a połowy rybackie wynosiły 2200-4900 ton ryb.
Po 1945 roku połowy rybackie wahały się w granicach 1800 – 3700 ton ryb. Obecnie w strukturze poławianych przez rybaków ryb dominuje okoń, płoć oraz leszcz. Ostoja Zalew Szczeciński jest jedną z najważniejszych w Polsce ostoi ptaków wodno-błotnych, a przede wszystkim stanowi schronienie dla tych migrujących i zimujących. Miejsce to należy do głównych krajowych ostoi lęgowych takich gatunków, jak: perkoz dwuczuby, ohar i gęgawa. Jest to także istotne miejsce żerowania i odpoczynku tego ptactwa. Występują tu migrujące łabędzie krzykliwe, gęsi zbożowe, mewy małe oraz zimujące kormorany czarne, nurogęsi oraz lęgowisko m.in. dla bielika i derkacza.
Nad zalewem znajduje się wiele kąpielisk, wykorzystywanych w sezonie letnim np. Popielewo, Nowe Warpno, Trzebież, Stepnica. Płytkie wody Zalewu Szczecińskiego w szczególności w rejonie miejscowości Czarnocin, a także zawsze korzystne zachodnie wiatry stwarzają najlepsze i najbezpieczniejsze warunki w Polsce do uprawiania windsurfingu i kitesurfingu.
Zalew Szczeciński jest bardzo atrakcyjnym łowiskiem dla wędkarzy. Występują tu prawie wszystkie gatunki ryb karpiowatych, spotykanych w wodach polskich, drapieżniki jak: okoń, sandacz, miętus, sum, szczupak oraz łosoś i troć wędrowna. Można tu spotkać i rzadsze gatunki jak sieja wędrowna, aloza, certa czy inna, rzadka przedstawicielka rodziny karpiowatych – ciosa.
Wody Zalewu Szczecińskiego zawierają również wojenne pamiątki. W lipcu 2019 roku saperzy usunęli półtonową minę znalezioną w rejonie I bramy torowej, w okolicy Polic saperzy wysadzili bombę lotniczą, ładunek 250 kg amatolu przetrwał w wilgotnej glebie ponad 70 lat i okazał się zupełnie sprawny. W 2019 roku w rejonie przeprawy promowej w Karsiborze odkryto 5-tonową bombę typu Tallboy, która w trakcie akcji saperów wybuchła pod wodą.
W Zalewie Szczecińskim występują gatunki obce zawleczone do Europy przypadkiem, np: rak pręgowany zawlókł raczą dżumę eliminując niemal tubylczego raka szlachetnego, pąkla obrastająca pancerzem ostrokrawędzistych, wapiennych wulkaników wszystko co twarde i jest zanurzone w wodzie, krab wełnistoręki z Chin, który migruje w górę cieków i istotnie niszczy dno i roślinność.
Zalew Kamieński
Zalew na Dziwnie, w północno-zachodniej Polsce, w woj. zachodniopomorskim, w okolicy Kamienia Pomorskiego. Powierzchnia zalewu wynosi 125,07 km², średnia głębokość 3,5-4 m.
Brzegi zalewu tworzą płycizny, w których żyje wiele gatunków roślin wodnych – hydrofitów. Od strony zachodniej do zalewu wpływają wody Lewieńskiej Strugi, płynącej z jeziora Koprowo. Na północnym wschodzie, przed ujściem Dziwny do Bałtyku w okolicy Dziwnowa, zalew tworzy Zatokę Wrzosowską, z którą jest połączony poprzez Sokolicki Przepływ.
Przy południowo-wschodnim brzegu znajduje się zatoka Karpinka, odbierająca wody rzeki Świniec. Zalew łączy się z Zatoką Cichą poprzez zatokę Promna. Od strony południowej zalew ogranicza Wyspa Chrząszczewska, która jest trzecią co do wielkości wyspą w Polsce.
Od południa Zalew Kamieński łączy się z Zalewem Szczecińskim cieśniną Dziwną. Woda w Dziwnie zmienia kierunek płynięcia w różnych porach roku. Odpływ następuje najczęściej wiosną, natomiast w pozostałych okresach, przy wiatrach wiejących z północnego zachodu, mogą występować wlewy wód z Zatoki Pomorskiej (zjawisko tzw. cofki).
Dziwna potocznie nazywana jest rzeką, gdyż wyraźnie zaznacza się jej nurt. O charakterze wód cieśniny Dziwny wiele mówi jej nazwa, która pochodzi od „dziwnego” zjawiska, jakim musiało wydawać się płynięcie wód w górę rzeki. O jakości wód decyduje hydrodynamika cieśniny Dziwny, gdyż wyniki badań zależą w znacznym stopniu od aktualnego stanu morza i kierunku wiatru. Zalew Kamieński (wraz z Dziwną) stanowi morskie wody wewnętrzne Polski.
Nad Zalewem Kamieńskim leżą miejscowości: Dziwnów, Dziwnówek, Wrzosowo, Kamień Pomorski, Międzywodzie.
Na zalewie znajduje się Głaz Królewski – wielki kamień narzutowy o obwodzie około dwudziestu metrów, który w dawnych czasach służył za punktem orientacyjny. Imponujące rozmiary głazu i jego położenie sprawiły, że powstało wiele legend z nim związanych. Między innymi to od niego wzięła się nazwa miasta Kamień Pomorski.
Zalew do roku 1945 występował pod niemiecką nazwą Camminer Bodden. W roku 1949 ustalono urzędowo polską nazwę Kamieński Zalew. W 1991 r. ustalono znaną dzisiaj kolejność w nazwie – Zalew Kamieński.
Zalew jest objęty obszarem specjalnej ochrony ptaków „Zalew Kamieński i Dziwna” oraz specjalnym obszarem ochrony siedlisk „Ujście Odry i Zalew Szczeciński”. Jest to ważna w skali kraju ostoja dla migrujących ptaków wodno-błotnych. To obszar lęgowy ptaków wodno-błotnych, między innymi perkoza dwuczubego, płaskonosa i błotniaka zbożowego, a także miejsce odpoczynku ptaków migrujących, na przykład kormorana, łabędzia niemego, gęsi białoczelnej, gęsi gęgawy, krzyżówki, świstuna, gągoła, nurogęsi i łyski.
Zatoka Pomorska
Zatoka Pomorska jest otwartą zatoką w południowo-zachodniej części Morza Bałtyckiego u wybrzeży Polski i Niemiec, rozciąga się od wyspy Rugia na zachodzie po Jarosławiec na wschodzie. Powierzchnia zatoki wynosi 311877.3 ha, głębokość do 20 m, objętość wód ok. 73 km3. Zasolenie wynosi 7,5–8,0‰. Zatoka łączy się z Zalewem Szczecińskim cieśninami Pianą, Świną i Dziwną. Stanowi część estuarium Odry. Jest akwenem charakteryzującym się zmiennymi warunkami hydrochemicznymi, wywoływanymi wzajemnym oddziaływaniem wód morskich i śródlądowych. Eutrofizacja wód Zatoki Pomorskiej jest powodowana napływem żyznych wód z Zalewu Szczecińskiego. Obszar obejmuje akwen o dużym zróżnicowaniu dna morskiego (od piaszczystych ławic, po rozległe żwirowiska i głazowiska). Centralną część Zatoki Pomorskiej zajmuje duże wypłycenie zwane Ławicą Odrzańską.
Zatoka Pomorska objęta jest ochroną Natura 2000 ponieważ jest jednym z trzech najważniejszych zimowisk ptaków wodnych na Bałtyku. Ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach powyżej 20000 osobników, a zimą powyżej 100 000 osobników. Występują tu ważne dla Europy gatunki ptaków: bielaczek, nur czarnoszyi, nur rdzawoszyi, perkoz rogaty. Poza tym jest to istotny teren dla populacji parposza, czyli ryby z gatunku śledziowatych. Regularnie obserwuje się tu też morświny.
Na terenie Zatoki Pomorskiej występują porty: Sassnitz i Świnoujście. Zatoka połączona jest ze Szczecinem stale pogłębianym torem wodnym dla statków morskich — długość 99,7 km (przez Świnoujście, Świnę, Zalew Szczeciński i Odrę).
Obszar Zatoki Pomorskiej obejmuje wody przybrzeżne. Na całej długości wybrzeża powstały licznie ośrodki wypoczynkowe i kąpieliska: Seebad Heringsdorf, Seebad Ahlbeck, Ostseebad Zinnowitz, Świnoujście, Międzyzdroje, Dziwnów.
Atrakcje turystyczne regionu w Świnoujściu: latarnia morska z 1858 roku, „Młyn” – znak nawigacyjny w kształcie wiatraka, Muzeum Rybołówstwa Morskiego, XVIII-wieczny kościół pod wezwaniem Chrystusa Króla, XIX-wieczny kościół Matki Boskiej „Stella Maris”, wieża po byłym kościele protestanckim – obecnie najwyższy punkt widokowy, Fort Gerharda – XIX-wieczny fort nadbrzeżny, Fort Anioła wybudowany w latach 1845 – 1858. Atrakcje turystyczne w Międzyzdrojach: Oceanarium, Centrum Edukacyjno – Muzealne Wolińskiego Parku Narodowego, Muzeum Przyrodnicze Wolińskiego Parku Narodowego, rezerwat i zagroda pokazowa żubrów, punkt widokowy „Góra Gosań”.
W ramach współpracy polsko-niemieckiej na wodach granicznych wody Zatoki Pomorskiej badane są od 1970 r. przez dwa laboratoria badawcze (laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie i Państwowego Urzędu Środowiska i Przyrody w Stralsundzie). Badaniami objęta jest strefa przybrzeżna (do odległości 4,5 Mm od brzegu), o stosunkowo płytkich wodach szelfowych, wykazujących dużą podatność na eutrofizację.
Ze względu na niewielką głębokość obszaru Zatoki nie występuje tu tak licznie dorsz, który preferuje zimniejsze i bardziej zasolone obszary Bałtyku, ale za to jest to świetne łowisko śledzia, szczególnie w okresie wiosennym, kiedy ogromne ławice tego gatunku dopływają do strefy brzegowej w celu odbycia tarła. Pas przybrzeżny Zatoki Pomorskiej to także świetne łowisko rekreacyjne. Wędkarze mogą tu liczyć na połowy troci wędrownej, storni, okazałych leszczy i płoci, a także belony i węgorzy.